2012 წლის ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნებმა საქართველოს ნორმალური განვითარების შანსი მისცა. ბუნებრივია, ძალადობით მოსული ხელისუფლების დემოკრატიულობაზე საუბარიც არ შეიძლება. ამდენად, ნაციონალურ მოძრაობაზე გამარჯვება არჩევნებით და არა რევოლუციით, სასიკეთო გარღვევაა. თუმცა, წინასაარჩევნო კამპანიაც და ხმების დათვლის პროცესიც საქართველოს უახლეს ისტორიაში შევა, როგორც უსამართლო, ამორალური, ზნეობრივ სიმახინჯემდე მისული წინასაარჩევნო პოლიტიკური ფარსი და ხელისუფლების მხრიდან ფსიქოლოგიური, ფიზიკური და ფინანსური ტერორის ამაზრზენი მაგალითი. ამ ფონზე დამაიმედებელია ევროპული, დემოკრატიულ ყაიდაზე მოსული, ახალი ხელისუფლების ევოლუციური განვითარებისა და გააზრებული რეფორმების დაპირება. თუმცა, საარჩევნო პროცესი და ქვეყნის მართვა რთული ტრანსფორმაციაა, თუნდაც ფსიქოლოგიური თვალსაზრისით. არჩევნებიდან უკვე წელიწადზე მეტი გავიდა და, როგორც მოსალოდნელი იყო, ამ ეტაპზე თავისუფალი ბაზრის დამკვიდრებას და ევროპულ, ევროატლანტიკურ მისწრაფებებს მნიშვნელოვნად უშლის ხელს აღმოსავლეთსა და დასავლეთს შორის „კატეგორიული“ არჩევანის გაკეთების ქართული პოლიტიკის (და არა მხოლოდ) სამწუხარო ტრადიციადქცეული სინდრომი.

სახელმწიფო (დიდიც და პატარაც) კონსპირაციის თეორიებზე მგრძნობიარედ მაშინ რეაგირებს, როდესაც ახალი გეოპოლიტიკური ვითარება ყალიბდება. ახალი დემოკრატიის დროს საგარეო პოლიტიკა „ბუნებრივად“ ხდება შიდა პოლიტიკური ბრძოლის ინსტრუმენტი და ქვეყანა „მოღალატეებად და პატრიოტებად“ დაყოფილი. ემოციური მოლოდინის მიუხედავად, გარდამავალი პერიოდი საქართველოში ელვისებური ვერ იქნება, ხელისუფლების მხრიდან დინჯი, აწონილი ნაბიჯებია საჭირო. კარგია, რომ ამ მხრივ დადებითი და შეუქცევადი ტენდენციები მყარად გამოიკვეთა.

 

სამხრეთ კავკასიური ნიშა ახალ მსოფლიო წესრიგში

ვფიქრობ, სამხრეთ კავკასიაში და მის სიახლოვესაც კოლექტიური უსაფრთხოების ელემენტარული მექანიზმიც კი არ არსებობს. ქართველი პოლიტიკოსები ევროკავშირს და დასავლეთს დღეში, მინიმუმ სამჯერ კი ახსენებენ, მაგრამ ევროპიდან რეალურ მხარდაჭერაზე საუბარი ნაადრევი მეჩვენება. მხოლოდ მოწოდება, რომ მივდიოთ „ევროპულ გზას“, იმის მიუხედავად, ვიცით თუ არა, როგორია ეს გზა და რა გველის ამ გზის ბოლოს, კითხვის ნიშნებს ტოვებს. დასაფიქრებელი ბევრია: გასული საუკუნის მეორე ნახევრის მსოფლიო წესრიგი აღარ არსებობს, დამთავრდა ცივი ომი და შეიცვალა სახელმწიფოთა შორის ურთიერთობის წესები, თუმცა, ჩვენ ჯერ კიდევ „ცივი ომისდროინდელი“ (შესაძლოა გაცილებით ადრინდელი – XVII-XIX საუკუნეების) მეთოდებით, ინსტრუმენტებით და მენტალობით ვცდილობთ მოვაგვაროთ პრობლემებიც, ურთიერთობებიც და კონფლიქტებიც. ბონაპარტესი არ იყოს, ისტორიის საბოლოო შედეგი გეოგრაფიაა: საბჭოთა კავშირი კი გაქრა პოლიტიკური რუკიდან, მაგრამ საქართველო რჩება რუსეთის ფედერაციის მეზობლად (აი, ეს კი ნამდვილად მუდმივი და უცვლელი პერსპექტივაა!), აქედან გამომდინარე, პრობლემებით. მეზობლობა მეზობლობად და, ყოველ წამს უნდა გვახსოვდეს, რომ რუსეთამდე ჩრდილოეთ კავკასიაა, ურთულესი რეგიონი და კრემლის თავსატკივარი – ისტორიულადაც და დღესაც. სწორედ ჩრდილო კავკასია ეწოდება ჩვენს მეზობელ ურთულეს მუსლიმანურ სამყაროსაც – ახლო აღმოსავლეთი, ტურბულენტური რეგიონი, რომლის ნებისმიერ შიდა პრობლემას თუ წინააღმდეგობას გლობალური „თამაშისათვის“ იყენებს აგრესიული ისლამური ფუნდამენტალიზმი. არც ჩრდილო კავკასიასთან საქართველოს, ხშირ შემთხვევაში, მწარე ისტორიული გამოცდილებაა დასავიწყებელი. თუმცა, ამაზე საუბარი ძალიან შორს წაგვიყვანს, კონკრეტულ და უმძიმეს სახელმწიფო პრობლემად კი ჩვენთვის ის რჩება, რომ საქართველოს ტერიტორიის 20 პროცენტზე მეტი რუსეთის ფედერაციის მიერ არის ოკუპირებული და ამ ჩიხიდან გამოსავალია მოსაძებნი. მსოფლიო პოლიტიკის კონტექსტიც (საერთაშორისო ტერორიზმი, ხელახალი გადანაწილება და „დიდი კომპრომისის“ მიღწევის გლობალური მცდელობა) არ იძლევა მოდუნების საშუალებას. ვიმეორებ, პოლიტიკურ წესრიგთან ერთად დღევანდელ მსოფლიოში გამოწვევებიც შეიცვალა. საერთაშორისო თანამეგობრობა საერთო საფრთხეების აქამდე უცნობი, ე.წ. არასისტემური, ასიმეტრიული პრობლემების წინაშე დგას და იძულებულია, ახალ ამოცანებს არააპრობირებული საშუალებებით უპასუხოს. შესაბამისად, ეგრეთწოდებული „განაპირა ევროპის“ სახელმწიფოებსაც რთული პერიოდი უდგათ. სამხრეთ კავკასია და შავი ზღვის რეგიონი ორ „გარდამავალ პერიოდს“ შორის მომწყვდეულ პოლიტიკურ-ეკონომიკურ „დეჟავიუდ“ იქცა, ის მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ ცენტრალურ ევროპას წააგავს. „ევროპაში დაბრუნების“ სურვილის საწინააღმდეგოდ კი გააქტიურებულია რუსეთის ფედერაციის პოსტიმპერიული ფაქტორი (რომელიც 2008 წლის ომის შემდგომ უფრო ხისტი და აგრესიული გახდა) და მოსკოვის მიერ „ახლო საზღვარგარეთის“ ადეკვატური აღქმის მძიმე პრობლემა. პარალელურად, ვაშინგტონი და მოსკოვი ვერ გასცდნენ „სურვილის ეტაპს“ ე.წ. „გადატვირთვის“ პოლიტიკაში. მოუგვარებელ პრობლემად რჩება ახლო-აღმოსავლეთის კონფლიქტიც და ჩრდილო კორეის გამო თავისტკივილიც. დასავლეთმა არ იცის, რა უნდა მოიმოქმედოს სირიაში, არ იხსნება ირანული კვანძი, კვლავ გამძაფრებულია ტერიტორიული დავები აზიაში და არავინ უწყის, როგორი იქნება არაბული რევოლუციების შედეგი.

ამ „ინსტიტუციონალურ გაურკვევლობაში“ (თუკი ეს მხოლოდ „ინსტიტუციონალური გაურკვევლობაა“ და არა მენტალური აბერაციაც) რამდენიმე პოსტსაბჭოთა სახელმწიფო ფიქრობს ევრაზიულ (ჯერ მხოლოდ იდეის დონეზეა საუბარი და ისიც მხოლოდ ერთიან საბაჟო კავშირზე) სივრცესთან და ევროკავშირთან ერთდროულ დაახლოებაზე, მიუხედავად იმისა, რომ ეს, რეალურ პოლიტიკას რომ თავი დავანებოთ, თუნდაც ტექნიკურად არის შეუძლებელი. ფაქტია ისიც, რომ დასავლეთი საქართველოსაგან ევროკავშირთან და რუსეთთან ურთიერთობების პარალელურ რეჟიმში დარეგულირებას ითხოვს. აქაც არის ლოგიკა – დასავლეთის ამგვარი მიდგომა არ გულისხმობს მხოლოდ ფორმალური ხასიათის სტაბილურობას ქართულ-რუსულ ურთიერთობებში. აქ დიდი დოზა იმისაა, რომ მას, დასავლეთს, არ სურს გაიჩინოს ახალი თავის ტკივილი (ისევ 2008 წლის ომი და მისი შედეგები გავიხსენოთ!). რეალობაა, რომ დასავლეთს რუსეთთან დაკავშირებით უამრავი პრაგმატული და მატერიალური ინტერესი აქვს. ამის გარდა, უამრავი შიდა „თავის ტკივილია“ ევროპის შიგნით და დეზინტეგრაციული პროცესებიც აშკარაა. პარალელურად, დღეს ვაშინგტონი სხვა მიმართულებით – აზიისა და წყნარი ოკეანისკენ იცქირება. ამერიკის საგარეო პოლიტიკური პრიორიტეტების ნუსხა ჩინეთით იწყება. თუ დავუშვებთ, რომ საქართველოსთვის დასავლეთ-რუსეთის უმტკივნეულო კომბინაცია გადაწყვეტადი ამოცანაა – და არა თეორიულ-ილუზორული ნარატივი, მაშინ ბრიუსელისგანაც და მოსკოვისაგანაც, მინიმუმ, აუცილებელია ჩვენს რეგიონთან დაკავშირებული ერთმანეთში შეჯერებული და ჩვენთვის ცხადი პოზიცია გაჟღერდეს. ეს თითქოს ესმით ჩვენს პარტნიორებს, მაგრამ ერთია, ესმით. ჯერჯერობით კი ფონეტიკური აქტივობისა და „ახალი“ ურთიერთობის უამრავი ინიცირებული ფორმატის მიუხედავად, დილემა მხოლოდ სურვილისა და დეკლარაციის დონეზეა მიტოვებული. ვფიქრობ, რომ ამ კონკრეტულ მოცემულობაში გეოპოლიტიკურის პარალელურად, უნდა შევქმნათ „რეგიონული კონტექსტიც“. ეს რთული ამოცანაა, ჩვენი გადასაწყვეტი დილემაა და ამ მიმართულებით მცდელობა არც ქვეყანაში და არც მის ფარგლებს გარეთ არ უნდა შეფასდეს, როგორც ფასეულობათა „ღალატი“. სხვათაშორის, ეს არ გახლავთ „ვინმე თედო ჯაფარიძის აკვიატება“ – ამას გვირჩევენ ჩვენი უმაღლესი რანგის დასავლელი კოლეგები, ცნობადი სახეები, რომლებსაც ამ ცხრა წლის განმავლობაში ასე ეკეკლუცებოდნენ ნაციონალური მოძრაობის წარმომადგენლები და თავს ახვევდნენ საკუთარ ვირტუალურ ნარატივს საქართველოს „გლობალური მისიის“ თაობაზე. რეგიონული კონტექსტის პრიორიტეტი არ ნიშნავს იზოლირებას, ქართული სახელმწიფოსათვის სივრცის შეზღუდვას და მხოლოდ რეგიონული განზომილების დომინანტს. პირიქით, ეს პოტენციალია გლობალურ უსაფრთხოებაში საკუთარი წვლილის შესატანად და, შესაბამისად, პოლიტიკური დივიდენდის მისაღებად. „გლობალურ თამაშში“ მაქსიმალურად მონაწილეობა სწორედაც რომ რეგიონში გამორჩეულ, მნიშვნელოვან, პასუხისმგებლობით სავსე სახელმწიფოს ძალუძს. ამაშია სიძლიერე და არა რუსეთსა და დასავლეთს შორის „ბერლინის ახალი კედლის“ შენებაში. რატომ არ უნდა მივხედოთ უშუალოდ ჩვენს პრობლემებს? რატომ არ უნდა შევეშვათ გრანდიოზულ გეგმებზე რიტორიკას? რაში გვჭირდება და რას გვაძლევს ახალი „ბერლინის კედლის“ საქართველოში შენება? ნუთუ ძნელია იმის აღქმა, რომ საქართველოს გლობალური როლი და ფუნქცია თვით საქართველოში განვითარებულ მოვლენებსა და რეფორმების შეუქცევადობაზე იქნება დამოკიდებული?

აბა, მართლაც ვეცადოთ, დავამკვიდროთ ევროპული ინსტიტუციები, კანონიერება. რეალური სახელმწიფოებრივი და ეკონომიკური პროგრესი ხომ, პირველ ყოვლისა, ქვეყნის შიგნით შექმნის მიმზიდველ გარემოს? ეს ყველაფერი უნდა გაკეთდეს ჩვენი მოქალაქებისათვის და არა ევროპისათვის თუ ამერიკისთვის. ევროპელები და ამერიკელები ამაში დაგვეხმარებიან, მაგრამ ჩვენ გასაკეთებელ საქმეს არ გააკეთებენ. გარდა ამისა, ჩნდება ცხინვალთან და სოხუმთან ურთიერთობების დარეგულირების პრეცედენტის შანსი. იარაღის ჟღარუნის დრო უნდა დასრულდეს. საქართველო პატარა სახელმწიფოა, მაგრამ თავისი გეოგრაფიიდან და დღევანდელი მსოფლიო კონიუნქტურიდან გამომდინარე (საერთო გამოწვევები), ჩვენთვის აქტუალური დღის წესრიგია გლობალური უსაფრთხოების თემები და არა „გამარჯვებულ-დამარცხებულის“ შუასაუკუნეობრივი პრინციპი და საომარი ყიჟინა. ჩვენი გზა „გამარჯვებულ-გამარჯვებულის“ არჩევანია პოლიტიკური ტრაექტორიით: რეგიონალურიდან გლობალურისაკენ. ვიმეორებ, ევროკავშირსაც არა აქვს გამოკვეთილი რეგიონში თავისი ჩართულობა. მაგალითად, ბალკანეთზე იგი ინსტიტუციურ დაახლოებას, მმართველობითი სისტემების დანერგვას და ხალხთა შორის კონტაქტების გაღრმავებას ცდილობს, მაგრამ იმავეს არ აკეთებს სამხრეთ კავკასიაში, რაც, ალბათ, ჯერ კიდევ ჩამოუყალიბებელი და ძირითად მოთამაშეებთან შეუთანხმებელი რეგიონალური მიდგომის ბრალია. სამხრეთ კავკასია კი ბალკანეთი არ არის – სხვა გეოგრაფიაა, სხვა ისტორია, პერსპექტივა და ამიტომაც სრულიად გამორიცხულია მიდგომების ავტომატური კოპირება – რაც პოლიტიკურად პროდუქტიული იყო ბალკანეთში, სამხრეთ კავკასიაში ვერ გამოდგება! თუკი ვთანხმდებით ევროპელებთან, რომ სამხრეთ კავკასია ევროკავშირის „სამეზობლო პოლიტიკისა“ და რუსეთის „ახლო საზღვარგარეთის“ მისწრაფებების გადაკვეთის წერტილია, მაშინ დასავლეთმა დროულად უნდა გაითავისოს ჩვენი რეგიონის დემოკრატიული პერსპექტივა პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და უსაფრთხოების რთულ კონტექსტში. ეს პროცესი არ დაიძვრება (და თუ დაიძვრება, დაიბლოკება) რუსეთის ფედერაციის ჩართულობის გარეშე. მოსკოვის გარიყვის მცდელობა, უკეთეს შემთხვევაში, პოლიტიკური დილეტანტიზმია. მე ამგვარი მოსაზრებები ხშირად მომისმენია მსოფლიოს წამყვანი ექსპერტებისა და პოლიტიკოსების მხრიდან, მით უმეტეს, დღევანდელ მსოფლიოში, სადაც სახელმწიფოთა ურთიერთსაჭიროებაა დომინანტი და საერთო პრობლემებმა (ეკოლოგია, კლიმატური დათბობა, სოციალ-ეკონომიკური და დემოგრაფიული პრობლემები) აშკარად უკანა პლანზე გადასწია ტრადიციული სახის საერთაშორისო გამოწვევები და რისკები. ამგვარი, სახეშეცვლილი უსაფრთხოების პარამეტრებში, წამყვანი სახელმწიფოები სრულიად პრაგმატულად ფიქრობენ მრავალმხრივად სასარგებლო გლობალურ, ერთობლივ ინიციატივებზე და ნაკლებად აინტერესებთ ირაციონალური დაპირისპირებები წინა საუკუნისა და, როგორც უკვე ვამბობდი, „ცივი ომის“ სტილში. ამ ეტაპზე მაინც უნდა შევიგნოთ, რომ მსოფლიო არ არის საქართველოს მტრებისა და მოყვარეების ორად გაყოფილი ბანაკი. საერთაშორისო თანამეგობრობას ჩვენს გარდა, სხვა საფიქრალიც ბევრი აქვს. ამდენად, სახელმწიფოებრივი თვითდამკვიდრება გვიწევს არა მარტივ, არამედ კომპლექსურ სამყაროში, სადაც სახელმწიფოებს შორის მრავალმხრივად და ორმხრივად სასარგებლო ალიანსები დომინირებს და არა მართლისა და მტყუანის დაპირისპირება. ამ სიტუაციაში კი „ვინც ჩვენთან არ არის, ჩვენი მტერია“ პოლიტიკური ატავიზმია. სულ უნდა გვახსოვდეს: საუკეთესო შემთხვევაში საქართველოს ჰყავს მეგობრები, პარტნიორები და არა გადამრჩენი რეანიმატოლოგები.

 

რეგიონიდან გლობალურ პოლიტიკაში და არა, პირიქით სახეცვლილი ლაიტმოტივით, მაგრამ ხელახალი მსოფლიო გადანაწილება, აქცენტების მონაცვლეობა – თუნდაც ეკონომიკური, თუნდაც ენერგორესურსების, სავაჭრო და სატრანზიტო მარშრუტების – სახეზეა. რთულ ვითარებაში არ უნდა დავიბნეთ და უნდა მოვძებნოთ საკუთარი ნიშა! გვაქვს საკუთარი პრობლემები – კონფლიქტები, დაკარგული ტერიტორიები, ურთულესი ურთიერთობები რუსეთთან და ა.შ. ბუნებრივია, მათი მოგვარება დასავლეთის გარეშე ვერ მოხერხდება. ასეთ დროს კი, უპირველესი საფიქრალი ის გახლავთ, როგორ მოვიქცეთ, რომ გავუხსნათ ხელ-ფეხი დასავლეთს ჩვენს დასახმარებლად, რაც გაცილებით ადვილი იქნება რუსეთთან მისი ურთიერთობების მაქსიმალური ნორმალიზაციის პირობებში. დიალოგი რთული პოლიტიკური ხელოვნებაა და იმისათვის, რომ საკუთარი პრობლემა მოაგვარო და ხელოვნურად არ გააჭიანურო, ნაკლებად გაღიზიანებულ პარტნიორს ითხოვს. მე ამას ხშირად ვამბობ: საქართველო არ უნდა იყოს გამაღიზიანებელი დასავლეთსა და რუსეთს შორის. დიდ პოლიტიკაში მოცემულობა ზოგჯერ პირობითი ცნებაა და არაფერია გარანტირებული. ყველაფერს „სტრატეგიული ფასი“ აქვს და ეს ფასი დღეს ჩვენთვის ალბათ 100-ჯერ, 1000-ჯერ მეტია (თუ მეტი არა, და თუ საერთოდ კიდევ არსებობს ეს ფასი ბუნებაში), ვიდრე 2008 წლის ომამდე იყო. ესეც რეალობაა, რასაც თვალი უნდა გავუსწოროთ. უნდა მოვახერხოთ და გავხადოთ საქართველო ის სივრცე, სადაც რუსეთი და დასავლეთი კი არ ერკინება ერთმანეთს, არამედ თანხმდება და აჯერებს საკუთარ ინტერესებს.

„ნაკლებად გაღიზიანებული პარტნიორი“ ბუნებრივია, წარმატების გარანტიას არ იძლევა, თუმცა ქმნის სხვა, გაცილებით კონსტრუქციულ განწყობას და აჩენს თუნდაც ბუნდოვან პერსპექტივას. პერსპექტივა კი გარკვეული, თუნდაც თეორიული, შანსია პრობლემების მოსაგვარებლად. „შანსის გაჩენა“ კი დიპლომატიასა და საგარეო პოლიტიკაში ერთ-ერთი მთავარი თემაა და არა მეორეხარისხოვანი საკითხი. ამიტომაც, უნდა გავუადვილოთ ჩვენს დასავლელ მეგობრებს რთული დიალოგი კრემლთან საერთო კონტექსტშიც და ჩვენს პრობლემებთან დაკავშირებითაც. ეს არ იქნება ადვილი „ძლიერთა ამა ქვეყნისათა“ გეოპოლიტიკური ინტერესების გამო, განსაკუთრებით კი, ვიმეორებ, 2008 წლის ომის შემდეგ. რა თქმა უნდა, ჩვენ შეგვიძლია პუტინს კვლავ ვუწოდოთ ლილიპუტინი (ის ხელისუფლებაში კიდევ 12 წელი იქნება!) და ველოდოთ როდის დაიწყებს „განრისხებული“ დასავლეთი მითიურ ომს რუსეთთან საქართველოს გულისთვის… თავი როგორმე უნდა დავაღწიოთ პოლიტიკურ პროვიციალიზმს და უნდა გავითავისოთ, რომ სამხრეთ კავკასიის ფუნქცია დღეს არის დამაკავშირებელი ხიდი და არა ბუფერი. რეგიონის კოლექტიური უსაფრთხოების მექანიზმები მნიშვნელოვანი ფაქტორია ფართო კონტექსტში – ჩრდილოეთითაც, სამხრეთითაც და აღმოსავლეთის მიმართულებითაც. დღევანდელ მსოფლიო წესრიგში სამხრეთ კავკასია არის უსაფრთხოების ყველა გლობალური პრობლემის ერთ-ერთი გეოგრაფიული ცენტრი. თუკი, ამერიკელები ნამდვილად ახორციელებენ გადატვირთვას რუსეთთან (რა თქმა უნდა საუბარია გადატვირთვაზე უსაფრთხოების სფეროში და არა ტოტალურ ცვლილებებზე ურთიერთობებში, ვინაიდან ამერიკა და რუსეთი სხვადასხვა გეოპოლიტიკური ინტერესების და კოდის, პოლიტიკური პლუსის და მინუსის მატარებელი ქვეყნებია), ეს გასაგები უნდა გახდეს ჩვენთვისაც.

სახელმწიფოებრივი პრიორიტეტების განსაზღვრა და ერთგვარ გარანტიებზე ფიქრი შესაძლებელია მხოლოდ სრული ინფორმირების პირობებში, თუმცა, ისიც უნდა გვახსოვდეს, რომ დიდ პოლიტიკაში გარანტიების მოცემას ერიდებიან, ეს რთული თემაა და ყველა სახელმწიფო, უპირველეს ყოვლისა, საკუთარ ინტერესებზე ფიქრობს. სამწუხაროდ, დღეს ევროკავშირის და ნატოს წევრობის პერსპექტივა ზღვის ჰორიზონტია, რაც ძალიან ლამაზად კი მოჩანს, მაგრამ არ იცი, ოდესმე მიაღწევ მას თუ ვერა, რაც უნდა „მაპი“ ან „მაპზე“ უკეთესი გვიბოძოს ვინმემ. ბანალურ ფონეტიკად ქცეულ „ღია კარს“ და წინააღმდეგობას ვაწყდებით ნატოში გაწევრიანების თვალსაზრისით და თანაც მაშინ, როდესაც საქართველო აქტიურად მონაწილეობს სამშვიდობო ოპერაციებში ალიანსის ეგიდით. ჭკუა უნდა ვისწავლოთ და პარალელურად საგარეო პოლიტიკაში „შეუძლებელი არჩევანის ტრაექტორიით“ ვიაროთ – სწორედ ეს ურთულესი მომენტი უნდა გამოვიყენოთ საკუთარი ქვეყნისა და მოსახლეობის კეთილდღეობისათვის. უნდა განვსაზღვროთ ეროვნული სტრატეგია, გამოვიდეთ ილუზიებიდან, მოვახერხოთ რეალურ პოლიტიკაზე ფიქრი და დავაფიქსიროთ საკუთარ აზროვნებაში ის მოცემულობა, რომ ჩვენი ქვეყნის საგარეო-პოლიტიკური წარმატება უმთავრესად დამოკიდებული იქნება წარმატებებზე ქვეყნის შიგნით. თითქოს გაცვეთილი პოსტულატია, მაგრამ ამ ცხრა წლის განმავლობაში ეს მიდგომა თავდაყირა ეკიდა და ძირითადი აქცენტი საგარეო-პოლიტიკურ პიარზე იყო გაკეთებული. მხოლოდ პიარით ვერც ქვეყნის შიგნით და ვერც გარეთ წინ ვერ წავალთ. საქართველო პრობლემებს ვერ გადაწყვეტს რუსეთთან მუდმივი დაპირისპირებით. ამერიკელი ანალიტიკოსის, პოლ გობლის თქმით, „დღეს რუსეთი საქართველოს ღია მტრად აღიქვამს და დასავლეთიც არ გამოექანება „ცხენზე ამხედრებული“ საქართველოს საშველად. მნიშვნელოვანია სწორი ბალანსი“. შეუძლებელია დიდი სახელმწიფოს ინტერესების უგულვებელყოფა. აღარ ვართ ცივი ომისდროინდელ დანაწევრებულ სამყაროში. აშშ და ევროკავშირი (კიდევ უფრო მეტწილად), უფრო დაინტერესებულნი არიან მოსკოვთან ურთიერთობებით (სრულიად პრაგმატულად და მატერიალურად), ვიდრე თბილისთან. შესაძლოა ეს ჩვენ სურვილებს არ ემთხვეოდეს, მაგრამ რეალობაა. ერთმანეთში არ უნდა გვეშლებოდეს დასავლეთის მხრიდან ჩვენდამი სიმპათია და იმავე დასავლეთის მუდმივი და სტრატეგიული ინტერესები, რომლის ნაწილია სტაბილური და უსაფრთხო დემოკრატიული სივრცის შექმნა სამხრეთ კავკასიაში და კონკრეტულად, საქართველოში, რომელიც დაფუძნებული იქნება კანონიერებასა და დემოკრატიულ ინსტიტუტებზე და არა ერთი ადამიანის ან მასთან დაახლოებული ჯგუფის ახირებებზე. ასეთია ეს პარადიგმა. კიდევ ერთხელ ვიმეორებ: მისი ჩამოყალიბება უშუალოდ ჩვენი საქმეა – დასავლეთს მხოლოდ დახმარების აღმოჩენა შეუძლია ამ უაღესად ტურბულენტურ პროცესში.

 

გორდიას კვანძი…

ბუნებრივია, ეს ყველაფერი ურთულესი სახელმწიფოებრივი ამოცანებია და მათ მოგვარებას ქვეყნის შიგნით დემოკრატიული კონსოლიდაცია სჭირდება. გაბაიბურება ყველაფრის შეიძლება – ცხრა წლის მანძილზე ყოფილი რეჟიმი სწორედ დემოკრატიული იდეის გაუფასურებას, გაუბრალოებას, დისკრედიტაციას და რაღაც გაურკვეველ (შეიძლება მარტივ გასტრონომიულ) ინტერესზე მისადაგებას ცდილობდნენ ქვეყნის შიგნითაც (იმედია ნაკლები წარმატებით) და გარეთაც (ვშიშობ, უფრო წარმატებულად). რამდენად მოახერხეს, ამას დრო გვიჩვენებს, მაგრამ ერთი ფილოსოფოსისა არ იყოს, „თუკი მთავრდება ისტორია, იწყება ზოოლოგია“ და პოლიტიკური „ბალაგანი“, რასაც, თავის მხრივ, ბოლოში იმგვარი ტრაგედია უზის, სადაც უკვე ვეღარავინ გადარჩება… მახინჯი „დემოკრატურა“, რის შექმნასაც პრეზიდენტი სააკაშვილი და მისი გუნდი ცდილობდა, დღეს იმ უშნოდ და ულაზათოდ დაგებულ პოლიტიკურ ხაფანგს მაგონებს, რაში გაბმასაც ნაციონალური მოძრაობა საკუთარ მოქალაქეებსაც უპირებდა და დასავლელ პარტნიორებსაც…

 

პოსტსკრიპტუმის მაგივრად ან რამდენიმე პრაქტიკული მოსაზრება ქართველი დიპლომატებისათვის

ამერიკულ პოლიტიკურ ჟარგონს თუ მივმართავთ, დღეს ყურადღება „დიდი გლობალური სურათისკენ“ არის მიმართული. რუსეთის სამეზობლო პოლიტიკა (არარსებული!), „გეოპოლიტიკა“, აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ხისტი, უაღრესად მწვავე შეჯახება – მნიშვნელოვანი საკითხებია, თუმცა, საბოლოოდ, ნებისმიერი „დიდი სურათი“ კროსვორდივით პატარ-პატარა ნაწილებისგან შედგება, რომელთა სრულყოფილად აწყობის გარეშე სტრატეგიული ერთობლიობა წარმოუდგენელია. შესაძლოა, სწორედ ეს იგულისხმა დასავლეთ გერმანიის კანცლერმა ჰელმუტ შმიდტმა, როდესაც 1979 წელს განაცხადა: „ვისაც აქვს ხილვები, მას ექიმიც სჭიდება“. კონცენტრირება ყოველდღიურ გეგმებზე უნდა მოვახდინოთ და პარალელურად წლის განრიგიც გავწეროთ, მაგრამ გავწეროთ ისე, რომ ეს ყველაფერი შესრულებადი იყოს, კარგად გათვლილი, აწონილ-დაწონილი და ე.წ. სტრატეგიულ კონტექსტში განხილული.

როდესაც საქმე ევროკავშირთან ურთიერთობებს ეხება გასაგებია, რომ ნორმები/კანონმდებლობა, თვით პოლიტიკური პროცესი უმთავრესია. კარგად უნდა გვესმოდეს, რომ ევროკავშირი საკმაოდ ეკლექტური გაერთიანება, რომელიც თავისი შინაარსით და კონფიგურაციით საერთო ბაზარზე მეტი და ფედერაციაზე ნაკლებია, ემყარება საკუთარ უპირატესობას, რომელიც „ნორმატიულ/საკანონმდებლო ძალაუფლებაში“ მდგომარეობს. ნორმები, რა თქმა უნდა, ჩართულობის წესებია და მათ ყოველდღიური მნიშნელობა აქვთ, განსაკუთრებით საქართველოსნაირი ქვეყნებისათვის, რომლებიც, ექსპერტების აზრით, ე.წ. „რუხ ზონაში“ აღმოჩდნენ, სადაც უსაფრთხოების თავისებური ვაკუუმია შექმნილი და იქ მყოფ ქვეყნებს (საქართველო, უკრაინა, მოლდოვა, აზერბაიჯანი, პირველ რიგში) სურთ ევროპასთან და, კონკრეტულად ევროკავშირთან დაახლოება, მაგრამ ეს საკმაოდ გრძელვადიანი პერსპექტივა აღმოჩნდა, თუმცა ამის მიუხედავად არც უკან, რუსეთისაკენ და მისი ევრაზიული სიხელისაკენ უნდათ შემობრუნება.

სამწუხაროდ, მოვლენების უკანასკნელმა განვითარებამ აჩვენა (სომხეთის გადაწყვეტილება, უკრაინაში განვითარებული ტურბულენტური მოვლენები), რომ რეგიონის მშენებლობა მხოლოდ ნორმატიული/საკანონმდებლო დაახლოებით ვერ მიიღწევა. „დიდი სურათი“ ჩვენი ევროპული ადაპტაციის (რასაც ჩვენი ევროპელი კოლეგებიც ადასტრურებენ) ასეთია: ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ შეთახმების (DCFTA) ფარგლებში, სავაჭრო პოლიტიკაში უთვალავი რეფორმის იმპლემენტაციის შემდეგ, საქართველო მოიპოვებს გამარტივებულ დაშვებას ევროკავშირის ბაზარზე და, გარდა ამისა, ევროპული ინვესტიციების შემოდინება ქვეყანაში საგრძნობლად მოიმატებს. თუმცა, ეს , ზემოთ აღნიშნული, ცნობილი მოვლენების გამო, სამხრეთ კავკასიაში მხოლოდ საქართველოს ეხება და რეგიონის გაძლიერებას არ უკავშირდება. საკითხი კი ასეთია: თუკი რეგიონი თამაშგარე მდგომარეობაში რჩება, მაშინ ევროპისთვის ამ თანამშრომლობით მიღებული საქართველოს სარგებელიც შემცირდება. მომავალი (დღეისათვის მხოლოდ ვირტუალური) ინვესტორები ხომ „დიდ სურათს“ ერთობლიობაში აღიქვამენ და მათთვის კროსვორდის მთავარი ნიუანსიც სწორედ რეგიონალური თანამშრომლობაა. „დიდი სურათი“ მათთვის უაღრესად მნიშვნელოვანია, განსაკუთრებით ბაზარზე გასასვლელად და ინფრასტრუქტურული განვითარებისა და საკანონმდებლო დაახლოებისთვის. თუმცა, ევროკავშირის „აღმოსავლეთ პარტნიორობის“ ინიციატივას მნიშვნელობა საგრძნობლად შეუმცირდა, როდესაც სამხრეთ კავკასიის რეგიონიდან სომხეთმა ევროკავშირთან ასოცირების შეთანხმების პარაფირებაზე ბოლო მომენტში უარი განაცხადა, აზერბაიჯანს კი ეკონომიკური დაახლოების დიდი ინტერესი არც მანამდე ჰქონია. ეს ფაქტორები რეგიონის ევროპეიზაციის ფარგლებს საგრძნობლად ამცირებს.

 

საკითხავია, რა ელის რეგიონალიზაციას არსებული რეალობის გათვალისწინებით?

რას უნდა ელოდეს ვილნიუსის სამიტის შემდეგ საქართველო და სამხრეთ კავკასიის დანარჩენი ორი ქვეყანა? პირველი პასუხია „პოლიტიკური კონცენტრირება“ და სამოქმედო გეგმის ზუტად განსაზღვრა. თითქოს ამის ნიშნები უკვე სახეზეა, მაგრამ ეს გზავნილები და პრაქტიკული ნაბიჯები უფრო მკაფიოდ უნდა ჩამოყალიბდეს. ვილნიუსის სამიტის შემდეგ, საქართველოსთვის შესაძლოა რეგიონალიზაციის მხარდამჭერი ბევრი შესაძლებლობა გაჩნდეს. ევროკავშირთან ორმხრივი თანამშრომლობის მნიშვნელობაც ნათელია. რუსეთთან სავაჭრო ურთიერთობა აქტიურდება, საქართველო აზერბაიჯანთან და თურქეთთან ერთად ჩართულია რეგიონალური სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურის განვითარებაში, შესაძლებელია კიდევ უფრო გააქტიურდეს აქამდე არსებული მჭიდრო ეკონომიკური თანამშრომლობა სომხეთთან, გარდა ამისა, საქართველოს, მდებარეობიდან გამომდინარე, შეუძლია განავითაროს რეგიონალური ლოჯისტიკა და რეგიონული ენერგოქსელი.

საკითხი არ უნდა დაისვას „მათთან თუ ჩვენთან“ თანამშრომლობის პარამეტრებზე, არამედ, უნდა ვცადოთ (ან შევთავაზოთ კიდევაც), რომ განვითარდეს რუსეთსა და ევროკავშირს შორის ბიზნესის წარმოების ერთ-ერთი არხი საქართველოს გავლით. ეგებ, ამან მაინც შეუწყოს ხელი თანამშრომლობის აწყობას რუსეთთან, მხოლოდ ბიზნესის იმავე პრინციპების დაცვით, რაც რუსეთსა და ევროკავშირს შორის მოქმედებს. „შესაძლოა თუ არა“ – ეს არსებული კროსვორდის მთავარი ნიუანსია. ეგებ, სამხრეთ კავკასიის ქვეყნების ინტერესებშიც შედიოდეს საქართველოს ჩართვა მათი წარმოების ქსელებში. იარლიყით „დამზადებულია საქართველოში“ ხომ მათი პროდუქციის ევროკავშირის ბაზარზე გატანა იქნება შესაძლებელი? აქ კი ისევ საკანონმდებლო სინქრონიზაციის საკითხამდე მივდივართ. მაგალითისთვის, ვეტერინალური და ფიტო-სანიტარული ნორმების გავრცელება, რომლებიც საქართველოში მოქმედებს, აუცილებელი იქნება მთელი რეგიონისთვის.

ზემოთხსენებული პოლიტიკური კროსვორდის წარმატებით ამოსახსნელად, საჭირო იქნება ავამუშავოთ თანამშრომლობის უფრო დახვეწილი მექანიზმები, ორმხრივი ურთიერთობები რეგიონის ქვეყნების სავაჭრო-სამრეწველო პალატებთან და მათ ფარგლებს გარეთ. კონფრონტაციული რიტორიკა სარგებელს აღარ მოგვიტანს, ვიცით, რომ ჩვენს მიერ გაკეთებული პოლიტიკური არჩევანი სწორია, ამიტომ მოდით, ჩვენი არჩევანის მართებულობა დავადასტუროთ და აღარ ვისაუბროთ სხვა ალტერნატივების ნაკლოვანებებზე. კროსვორდის თითოეულ ნაწილზე საგულდაგულოდ უნდა ვიმუშავოთ. იმისათვის, რომ რეგიონის ცენტრად ვიქცეთ, ჩვენ უნდა მივმართოთ მმართველობის უფრო ეფექტურ მეთოდებს და არა უბრალოდ დერეგულაციას. პოლიტიკის შემუშავების კუთხით, გვჭირდება ევროკავშირის საუკეთესო პრაქტიკის გამოყენება ისეთ სფეროებში, როგორებიცაა, რეგიონალური მმართველობა, გენდერული პრობლემატიკა და სოციალური პარტნიორობის მართვა. უნდა ვიფიქროთ მცირე და საშუალო ბიზნესის განვითარებაზე, სადაზღვევო მექანიზმების გაუმჯობესებასა და უფრო მჭიდრო სოციალურ პარტნიორობაზე. ეს პროცესი ფეხდაფეხ უნდა მიყვებოდეს საქართველოსა და მოლდოვას ევროკავშირის არსებულ ინსტრუმენტებთან და სტანდარტებთან დაახლოებას. თუ ამ შესაძლებლობების ათვისებას შევძლებთ, ერთი ქულა ჩვენს სასარგებლოდ ჩაიწერება – ეს არის „აღმოსავლეთის პარტნიორობის“ მთავარი არსი.

ევროპეიზაცია უნდა ნიშნავდეს იმას, რომ საქართველო გახდება უფრო მიმზიდველი ქვეყანა, რომელიც არის სანდო, პროგნოზირებადი პარტნიორი, კონტრაქტორი, რეგიონალური ლიდერი. იმ შემთხვევაშიც კი, თუკი ევროკავშირის წევრობა არ არის ის ამბიცია, რომელსაც ქართველები დღეს ბოლომდე აკმაყოფილებენ, რეგიონის განვითარებაზე ზრუნვა, საკმარისად თამამი და მიმზიდველი ხერხია იმისთვის, რათა შენარჩუნდეს ის ლეგიტიმურობა და მოტივაცია, რომელიც სურათის პატარა ფრაგმენტიდან „დიდ სურათამდე“ მიგვიყვანს. ევროპეიზაცია არ უნდა ნიშნავდეს უბრალოდ ზრდას, არამედ ახალი ტიპის ზრდას, სადაც „დიდი სურათის“ ნაწილები თანმიმდევრობით ლაგდება და მიიღება სრულყოფილი სტრატეგიული განზომილება. ვფიქრობ, ასეთი საქართველო რუსეთისთვისაც მიმზიდველი უნდა გახდეს. რა თქმა უნდა, არის პრიორიტეტული სფეროები, სადაც საქართველო, რეგიონის სხვა ქვეყნებთან შედარებით, უპირატესობას ფლობს, მაგალითად, ტურიზმი, სოფლის მეურნეობა, ენერგო და ენერგო ინტენსიური მრეწველობები, რომლებსაც ხშირად უცხოელი ინვესტორები მართავენ, მაგრამ სანამ ჩვენ ე.წ. „ქვემოდან ზემოთ“ მიდგომა გვაქვს, საქართველოს არ ექნება საკმარისი ადამიანური რესურსი იმისათვის, რომ მოახდინოს ევროპის საუკეთესო პრაქტიკის ეფექტური გამოყენება. თუკი საქართველოს მიეცემა შანსი, მას შეუძლია გახდეს კარიბჭე არა მხოლოდ ევროპისთვის და ევროპამდე, არამედ რუსეთისთვისაც, მაგრამ თუკი მას ჩრდილში მოაქცევენ, მაშინ მხოლოდ იზოლირებას უნდა ველოდეთ და ყოველგვარი საუბარი ევროპეიზაციაზე ზედმეტი იქნება. საქართველო არ უნდა იდგეს არჩევანის წინაშე ბრიუსელსა და მოსკოვს შორის, არამედ მას უნდა ამოძრავებდეს ისეთი საზოგადოების ჩამოყალიბების სურვილი, რომელიც ჩვენ იდეალურად მიგვაჩნია და დასავლურ ღირებულებებსაც შეეფერება, მაგრამ შეგვინარჩუნებს ჩვენს თვითმყოფადობას, ისტორიულ, სულიერ და კულტურულ მემკვიდრეობას.

 

თედო ჯაფარიძე
საქართველოს პარლამენტის საგარეო ურთიერთობათა კომიტეტის თავმჯომარე, მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი

 

* ამ სტატიის შემოკლებული ვარიანტი პირველად გამოაქვეყნა სააგენტომ „რეპორტიორი“